Skłotersi to nowa mniejszość kulturowa

(Ten tekst zamieściłem we wtorek na portalu Kulturaonline.pl. Jestem ciekaw Waszych opinii).

Na początku marca cała Europa przypomniała sobie o skłotersach za sprawą przymusowej likwidacji (tzw. ewikcji) skłotu Ungdomshuset w Kopenhadze. Skłoterski protest przeciwko tej akcji duńskich władz zamienił się w kilkudniowe, ostre zamieszki, podczas których policja zatrzymała kilkuset demonstrantów z całego świata (w tym Polaków). Były to największe starcia z policją w stolicy Danii od kilkunastu lat.

Dzień siłowej likwidacji skłotu szczegółowo opisują polskie Indymedia.

Tu mała dygresja. Słowo "skłot" jest polską wersją angielskiego "squat". Oznacza ono opuszczony budynek, przejęty wtórnie przez - nazwijmy ich umownie - "miłośników kultury alternatywnej", którzy w nim mieszkają i tworzą. I to są właśnie "skłotersi" (lub "squattersi"). Duże, znane skłoty to prawdziwe centra kultury alternatywnej, w których działają galerie, kina, kluby dyskusyjne, organizowane są koncerty itd. Takim właśnie miejscem przez wiele lat był kopenhaski Ungdomshuset.

Po cichu, acz z mieszanymi uczuciami kibicowałem skłotersom. Trochę znam to środowisko, poznałem kilka skłotów na Zachodzie, zdarza mi się (choć rzadko) bywać w takich miejscach w Polsce. Uważam skłoty za jeden z najciekawszych przejawów funkcjonowania tzw. kultury alternatywnej (czy też - jak kto woli - offu, albo undergroundu). I to w jak najszerszym rozumieniu tego pojęcia. Wszak skłotersi są nie tylko aktywni artystycznie i politycznie, ale też żyją ze sobą, tworząc w ten sposób prawdziwe komuny. Gustuję w tego typu kulturze, z zainteresowaniem obserwuję takie eksperymenty społeczne, stąd moja sympatia dla skłotersów.

Mam jednak mieszane uczucia za każdym razem, gdy widzę skłoterski protest, ponieważ z prawnego punktu widzenia skłotersi rzadko mają rację. Niestety, w tym środowisku normą jest, że budynki zajmowane są nielegalnie, a jeśli nawet skłotersi zawierają jakiś rodzaj ugody z właścicielem danej nieruchomości, to np. nie dotrzymują jej warunków. Tak też było - jak czytam - w przypadku Ungdomshuset. Wygląda na to, że państwo duńskie zlikwidowało ten skłot najzupełniej legalnie. Co więcej, skłotersi chyba zdają sobie z tego sprawę. Świadczy o tym takie oto wideo, w którym - jeszcze w grudniu 2006 r. - nawoływali do obrony Ungdomshuset, zapowiadając "łamanie prawa" w imię obrony "miejsca, które kochają":

Problem ze skłotersami polega na tym, że są to często ideowi anarchiści. Nie uznają władzy, państwa, policji. Każdą ingerencję władz państwowych czy samorządowych w swoją działalność uważają za przejaw opresji, za dławienie wolności. To nie sprzyja kompromisom (np. legalizacji skłotów), które mogłyby ułatwić skłoterskie życie.

Jednocześnie trzeba pamiętać, że ruch skłoterski działa już od kilku dziesięcioleci. Ma własne hierarchie, obyczaje, estetykę. To prawdziwa kultura równoległa - acz na ogół skonfliktowana ze swoim społecznym i kulturowym otoczeniem.

Dlatego też sądzę, że o skłotersach można już mówić w kategoriach mniejszości kulturalnej - czyli tak, jak mówimy o mniejszościach etnicznych. W tym sensie skłotersi stanowią dla Zachodu taki sam "problem" jak np. rodzimi muzułmanie. Są przywiązani do własnej odrębności, często tworzą autonomiczną społeczność. Uznają niektóre normy zachodniego państwa demokratycznego, inne odrzucają. W skrajnych przypadkach popadają w otwarty konflikt z polityczną i kulturową większością.

Zachód (zwłaszcza Europa Zachodnia) nie do końca wie, jak sprawić, by różne (na ogół mniejszościowe) grupy kulturowe i/lub etniczne potrafiły żyć obok siebie, respektując zarazem prawo i obyczaje państwa, którego są częścią. Jak mówi angielski publicysta Ian Buruma w najnowszym numerze tygodnika "Europa" (sobotni dodatek do "Dziennika"), wspólnota kulturowa nie jest warunkiem istnienia wspólnoty politycznej. "Tak długo, jak każdy będzie przestrzegać prawa, obywatele nie muszą mieć jednolitej hierarchii wartości" - dodaje Buruma.

Ciekawe, co na to powiedzieliby skłotersi.