Co to jest "dziennikarz"? Czy warto definiować ten termin? Po co?

Od dawna zastanawiałem się, kim właściwie są tzw. dziennikarze. Wbrew pozorom, nie jest to kwestia akademicka. Media mają ogromną (acz de facto poza-konstytucyjną) władzę. Zaś środowisko dziennikarskie jest przekonane o swojej wyjątkowej roli w polskim życiu publicznym. I chyba słusznie.

No więc kto w takim razie jest (może być) dziennikarzem?

Jak się okazuje, z tym problemem próbował uporać się Senat podczas debaty nad prezydencką nowelizacją ustawy lustracyjnej. Tak o tym pisze czwartkowa "Rzeczpospolita":

Największą dyskusję wzbudziła propozycja Krzysztofa Piesiewicza i Roberta Smoktunowicza. Senatorowie PO chcą, aby z lustracji wyłączyć dziennikarzy. Dlaczego? Zdaniem Piesiewicza w obowiązującym prawie nie ma precyzyjnej definicji dziennikarza. - Czy każdy, kto przynosi do redakcji tekst, musi podlegać lustracji? - pytał Piesiewicz.

Według prawa prasowego z 1984 roku dziennikarz to osoba, która zajmuje się "redagowaniem, tworzeniem lub przygotowywaniem materiałów prasowych, pozostając w stosunku pracy z redakcją", ale również i taka, która robi to "na rzecz i z upoważnienia redakcji". - Czyli również piszący sporadycznie, freelancerzy, naukowcy - tłumaczy Piesiewicz. Dlatego uważa, że przeprowadzenie lustracji dziennikarzy jest niemożliwe.

Senator proponuje, aby ustawie lustracyjnej podlegali jedynie redaktorzy naczelni, wydawcy, dyrektorzy programowi oraz członkowie zarządów i rad nadzorczych spółek medialnych. To oni bowiem decydują o treści gazety czy programu.

- Takiego zdania była też większość moich kolegów, bo poprawka trafiła do Senatu jako poprawka Komisji Praw Człowieka - podkreśla Piesiewicz.

Innego zdania jest jednak przewodniczący komisji, senator Zbigniew Romaszewski (PiS). W jego przekonaniu wyłączenie spod lustracji dziennikarzy to krok za daleko. - Dziennikarze są czwartą władzą. Poprzez media komunikujemy się ze społeczeństwem, a podlegały one głębokiej infiltracji rozmaitych służb - tłumaczy Romaszewski. Przyznaje jednak, że definicja dziennikarza wynikająca z prawa prasowego jest nieścisła. Dlatego proponuje rozwiązanie pośrednie. - Jedynym sposobem na zlustrowanie dziennikarzy, tak aby to miało sens, jest objęcie procedurą tylko tych zatrudnionych na etacie oraz ich pracodawców -uważa senator.

- To nie będzie trudne do obejścia - ocenia Piesiewicz. - Wystarczy zatrudnić się na umowę-zlecenie zamiast na umowę o pracę.

No właśnie. Zanurzmy się w prawie prasowym, i to nieco głębiej niż senatorzy. Co w nim znajdziemy?

Po pierwsze - "dziennikarzem jest osoba zajmująca się redagowaniem, tworzeniem lub przygotowywaniem materiałów prasowych, pozostająca w stosunku pracy z redakcją albo zajmująca się taką działalnością na rzecz i z upoważnienia redakcji" (art. 7, par. 2, pkt. 5).
Po drugie - "redakcją jest jednostka organizująca proces przygotowywania (zbierania, oceniania i opracowywania) materiałów do publikacji w prasie" (art. 7, par. 2, pkt. 8).
Po trzecie - "wydawcą może być osoba prawna, fizyczna lub inna jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej. W szczególności wydawcą może być organ państwowy, przedsiębiorstwo państwowe, organizacja polityczna, związek zawodowy, organizacja spółdzielcza, samorządowa i inna organizacja społeczna oraz kościół i inny związek wyznaniowy" (art. 8, par. 1).

Co z tego wynika? Ano to, że jeśli partia polityczna, albo - dajmy na to - parafia kościelna założy i zarejestruje swojego fanzina, w którym pisać będą działacze lub księża, to w rozumieniu prawa prasowego są oni dziennikarzami. To samo, gdy gazetkę założy sobie hipermarket.

Każda taka "redakcja" może wystawić swoim "dziennikarzom" legitymacje prasowe.

Innymi słowy, dziennikarzem może być każdy, kto tylko zechce. Tu mała podpowiedź praktyczna. Na legitymację prasową da się np. wejść za darmo do dużego muzeum na Zachodzie (sam tak sobie wszedłem do Muzeum Pergamońskiego w Berlinie).

Dodatkowo, "dziennikarz" - by podbudować swój prestiż - może stać się członkiem jakiegoś stowarzyszenia dziennikarskiego. Nie wchodzę tu w realia funkcjonowania takich organizacji, ani w odwieczny spór między dwoma stowarzyszeniami dziennikarskimi działającymi w Polsce. Odnotuję tylko, że gdy przyglądam się liście członków wrocławskiego oddziału jednej z tych organizacji, to ogarnia mnie zaduma. Widzę tu m.in. paru czynnych polityków, jednego rzecznika prasowego w stopniu pułkownika i grupkę prywatnych przedsiębiorców. Znam tych ludzi, przeważnie są bardzo sympatyczni, nic do nich nie mam. Ale czy to są "dziennikarze"?

Tak właśnie kształtuje się tzw. Czwarta Władza w Polsce. W sumie trudno się dziwić głosom postulującym ograniczenie dostępu do zawodu dziennikarza. Ostatnio taki pomysł lansuje Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich.

Być może jednak spór o definicję "dziennikarza" już niebawem okaże się anachroniczny. Wszak wraz z rozwojem internetu rozwija się blogosfera czy choćby tzw. dziennikarstwo obywatelskie. A więc oddolna działalność polegająca na zbieraniu i publikowaniu informacji i komentarzy. Dziennikarze - rozumiani jako pośrednicy w przekazywaniu informacji (bo do tego w sumie sprowadza się ten zawód) - przestaną być potrzebni. Informacja jako taka będzie krążyła swobodnie. Każdy z nas będzie w jakimś stopniu zarówno jej nadawcą, jak i odbiorcą. Po co wyspecjalizowana kasta ludzi zawodowo parających się zbieraniem, obróbką i przekazywaniem informacji?

Ale skoro tak właśnie będzie - to jaki to będzie miało wpływ na polskie prawo prasowe?

Co o tym sądzicie?